Cały czas trwają badania nad lepszym zrozumieniem nieśmiałości. Chciałam przedstawić Ci jeden z kierunków badań, który odróżnia nieśmiałość od skromności. Z zewnątrz mogą być uznane za „to samo”, bo zarówno osoby nieśmiałe, jak i skromne:

Nie lubią zwracać na siebie uwagi
Stresują się w sytuacjach, gdy będą poddawane ocenie (np. odpytka przy tablicy)
Przejmują się opinią innych ludzi
Trudno im wejść do nowej grupy…

Mówi się o nich, że są zahamowane społecznie, czyli czują niepewność i napięcie w obecności innych ludzi i są powściągliwe w swoim zachowaniu, bo chcą uniknąć uwagi i oceny otoczenia.

Zarówno nieśmiałość, jak i skromność utrudniają funkcjonowanie w grupie, ale… zupełnie inne są powody zachowań osób nieśmiałych i skromnych, w innych sytuacjach się pojawiają, inne uczucia im towarzyszą.

To, co przeczytasz poniżej, to wynik prac polskich badaczy (kibicuję!), który oparty jest m.in. na metaanalizie, czyli analizie wyników innych badań dotyczących tego tematu i który dodatkowo wspiera stworzoną przez Polaków teorię osobowości (tzw. Kołowy Model Metacech Osobowości).

O co więc chodzi z tą nieśmiałością i skromnością?

Nieśmiałość a skromność

Osoby nieśmiałe:

Wycofują się z różnych aktywności, ponieważ chcą uniknąć negatywnej oceny swoich zachowań. Możemy powiedzieć, że przewidują, że to, co zrobią spotka się z negatywną oceną innych ludzi i dlatego niejako „wyprzedzając” tę ocenę decydują, że nie chcą się na nią narażać i nie podejmują działań.

Warto pamiętać, że są szczególnie wyczulone na wszystkie, nawet delikatne i wyobrażone sygnały braku akceptacji, krytyki czy „społecznego zagrożenia”, zwłaszcza ze strony ważnych dla nich osób i autorytetów.

Ich obawa dotyczy przede wszystkim sytuacji nieznanych, zarówno takich, w których mogą faktycznie zostać ocenione, jak i takich, w których tę ocenę sobie tylko wyobrażają.

W tych sytuacjach czują niepokój, lęk ale też wstyd czy zażenowanie (związane z przewidywaną oceną). Pojawia się też sporo krytycznych myśli. Zarówno negatywne myśli, jak i nieprzyjemne uczucia mogą utrzymywać się długo po zakończeniu danej sytuacji. A jeżeli ocena będzie pozytywna, osoby nieśmiałe mają tendencję, żeby w nią wątpić, nie dowierzać.

Jednym z powodów jest to, że doznawały (lub uważały, że doznawały) niepowodzeń na polu społecznym w przeszłości, co skutkuje ich poczuciem niższości (uważają się za gorsze od innych) – ich samoocena zarówno jawna, jak i ukryta jest niska i niepewna.
(Osoby nieśmiałe są z reguły bardzo świadome swoich braków w obszarze społecznym i niestety są swoimi własnymi ostrymi krytykami.)

Nieśmiałość byłaby więc swego rodzaju postawą obronną przed (przewidywaną) negatywną oceną ze strony innych osób.

Natomiast osoby skromne:

Są przekonane o swojej „typowości”, że nie różnią się od innych ani na lepsze, ani na gorsze, bo takie są ich dotychczasowe doświadczenia (dotyczy to zarówno interakcji z innymi, jak i własnych przekonań na swój temat).

Są przekonane, że inni je akceptują i w związku z tym starają się zachowywać w taki sposób, żeby tę akceptację utrzymać i jej nie stracić – dlatego m.in. bardzo przestrzegają reguł i norm społecznych, chcą się dostosowywać i dopasowywać, nie lubią być w centrum zainteresowania i unikają sytuacji, w których im to „grozi”. Wierzą, że takie zachowania pozwalają im budować harmonijne relacje z innymi i być częścią grupy.

Ich obawy, zmieszanie, zakłopotanie dotyczą przede wszystkim sytuacji, w których te osoby są faktycznie poddawane ocenie, zwłaszcza pozytywnej, czyli są doceniane, wyróżniane, chwalone, wygrywają. W ich opinii rodzi to ryzyko bycia wyłączonym z danej grupy, a dodatkowo pochwały odbiegają od ich własnej, umiarkowanej samooceny.

Ich samoocena też (jak w przypadku osób nieśmiałych) mocno zależy od interakcji z innymi – jej jawna część może być raczej niska, ale ukryta będzie pozytywna.

Dzięki takiemu podejściu, generalnie osoby skromne są dobrze przystosowane społecznie, ale pojawia się ryzyko zbyt dużego podporządkowania innym – zaniedbywania własnych potrzeb, ulegania życzeniom innych ludzi czy trudności w samodzielnym podejmowaniu decyzji.

Pytanie do Ciebie: do którego z powodów zahamowania społecznego bliżej Twojemu dziecku? Czy naprawdę jest nieśmiałe?

[ Dodatkowy akapit dla wyjątkowo zainteresowanych:

Jeżeli słyszałaś o tzw. Wielkiej Piątce – teorii osobowości wg której istnieje 5 głównych cech osobowości, to wspomniany na samym poczatku Kołowy Model Metaccech Osobowości agreguje te cechy w tzw. metacechy skupione wokół 4 głównych osi, reprezentujących różne zachowania. W tym ujęciu wyraźnie widać różnicę między skromnością a nieśmiałością.

Zarówno osoby nieśmiałe i skromne są raczej introwertyczne (ujemny biegun cechy ekstrawersji -) i mało otwarte na nowe doświadczenia (również ujemny biegun tej cechy), ale…

Osoby nieśmiałe cechują się ujemną sumiennością i ugodowością, a także neurotycznością
Osoby skromne z kolei cechują się pozytywną sumiennością i ugodowością oraz „neutralnością” na skali neurotyczności.

Jeżeli te pojęcia nic Ci nie mówią – nie szkodzi, chodzi głównie o to, żeby zauważyć, że choć z zewnątrz zachowania wyglądają tak samo, to jednak nie są tym samym… A już niedługo pojawi się pewnie artykuł przybliżający tajemnice tzw. Wielkiej Piątki.]

Skromność jako silna strona

O ile rezerwa wobec innych ludzi czy sytuacji społecznych może utrudniać codzienne życie, to skromność bywa nawet definiowana jako silna strona charakteru. Tak jest na przykład w modelu VIA (Values in Action) stworzonym i potwierdzonym badawczo przez twórcę psychologii pozytywnej M. Seligmana oraz C. Petersona.

Szukając uniwersalnych silnych stron, które były i są cenione przez ludzi w różnych kulturach i religiach badacze stworzyli listę 24 silnych stron charakteru i skromność jest właśnie jedną z nich!

Ludzie, którzy mają tę silną stronę (a do których zalicza się także autorka artykułu :-)) mają tzw. „ciche ego”. Nie próbują grać pierwszych skrzypiec, nie kusi ich blichtr ani powierzchowne sukcesy. Dobrze się czują jako część zespołu, słuchają innych i nie forsują swoich opinii na siłę, uważają, że są równi innym (a inni są równi im). Wolą, żeby efekty ich pracy przemawiały za nich. Mają świadomość swoich silnych stron oraz obszarów, w którą mogą się jeszcze poprawić. W dominującej kulturze „patrz na mnie” to bardzo ożywcze.

Jak piszą autorzy artykułu skromność wspiera osobę w przystosowaniu do wymagań otoczenia, ułatwia uzyskanie akceptacji społecznej i sprawia, że łatwiej poczuć się częścią wspólnoty.

Gdy chcesz pomóc swojemu dziecku

Najpierw zaobserwuj czy Twojemu dziecku faktycznie przeszkadza trzymanie się na uboczu. Może to tylko Twój „problem”, bo Ty zawsze byłaś na czele, miałaś wiele kolegów i koleżanek, którzy Cię ciągle odwiedzali i czułaś się najlepiej, gdy uwaga była skupiona na Tobie. Żałujesz, że takie doświadczenia omijają Twoje dziecko. A ono może być inne od Ciebie – czasem mocno inne (i znowu – to przypadek i mój), więc warto zdjąć swoje okulary i popatrzeć przez te, które nosi Twoje dziecko. Jeżeli ma dobre samopoczucie i nie pokazuje, że mu czegokolwiek brakuje, najlepiej je po prostu zaakceptować takim, jakie jest.

A jeżeli Twojemu dziecku faktycznie bliżej do nieśmiałości i przeszkadza mu jego wycofanie? Rozważ poniższe propozycje.

Nie etykietuj, czyli nie mów „jesteś nieśmiały”, „Tobie zawsze trudno poznawać nowe osoby”, „ona tak już ma – boi się nowych sytuacji”. Dzieci już w wieku przedszkolnym budują swoją samoocenę włączając w nią opinie innych ludzi, więc wyświadczasz mu tym „niedźwiedzią przysługę”, bo utwierdzasz je w przekonaniu, że ono takie jest i nic się nie zmieni… Zdecydowanie lepiej wypowiadać się o konkretach i zachowaniach – np. „widziałam, że było Ci trudno porozmawiać dziś z panią w sklepie”.

Uważaj na oceny i opinie – jak już wiesz dzieci nieśmiałe bardzo boją się negatywnej oceny i są wrażliwe na nawet najmniejsze sygnały dezaprobaty, więc jeżeli chcesz przekazać nieprzyjemną informacje, podziel swoje słowa przez 4, a potem odejmij jeszcze trochę… Możesz też spróbować zastosować metodę kanapki: najpierw coś miłego, potem coś nieprzyjemnego i na koniec znów coś miłego.

Pozwól dziecku stopniowo oswajać się z sytuacją – na lęk dobrze działa metoda małych kroków, która delikatnie poszerza granice strefy komfortu dziecka.
Może najpierw iść samemu do sali zabaw, w której odbędą się urodziny koleżanki? Potem postarać się poznać kilku obecnych na uroczystości i spędzić z nimi miło czas? A przed urodzinami zapewnić dziecko, że może mu się nie podobać i spędzicie w sali 30 minut, a potem podejmiecie decyzję o powrocie do domu? A może spotkacie się po urodzinach w mniejszym gronie znajomych dzieci w domu koleżanki, zamiast na wielkim urodzinowym party?

Wiem, to brzmi pracochłonnie, ale w ten sposób dziecko może się nauczyć, że są sposoby na jego trudności i też może cieszyć się towarzystwem innych.
Na pewno warto też doceniać dziecko za poszerzanie strefy komfortu.

Dbaj o silne strony swojego dziecka – zauważaj je, doceniaj, gdy zauważysz je „w akcji”, skupiaj na nich uwagę. Często widzę, że rodzice skupiają się na tym, czego dziecku „brakuje”, a czym różni się od innych. Dużo mniej uwagi poświęcają temu, co w ich dziecku jest silne i może mu pomóc na co dzień. W przypadku dzieci nieśmiałych, szczególnie nastawionych na wyłapywanie krytyki może być to jeszcze bardziej istotne.

Zapisz je na zajęcia wspierającego jego rozwój emocjonalno-społeczny – gdy dziecko będzie lepiej rozumieć siebie i swoje emocje, będzie umiało lepiej sobie z nimi radzić (i lęk nie będzie już tak paraliżujący). Sprawdzi też w praktyce, że potrafi odnaleźć się w małej, zamkniętej i przyjaznej grupie (zadbamy o to 😊), więc wzmocni swoją samoocenę. A przećwiczone umiejętności, będzie mu łatwiej zastosować w innym towarzystwie.

Zapraszamy na zajęcia Akademii JA dla przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych w Piasecznie, na warszawskich: Ursynowie i Wilanowie. Z przyjemnością zaopiekujemy się też Twoim dzieckiem. Wystarczy się zapisać. 😊

(inne pomysły na wsparcie dziecka nieśmiałego, znajdziesz we wcześniejszym artykule o nieśmiałości)

Część artykułu o różnicach między nieśmiałością a skromnością powstała w oparciu o pracę: Social Inhibition: Theoretical Review and Implications for a Dual Social Inhibition Model within the Circumplex of Personality Metatraits, Maria M. Kwiatkowska, Włodzimierz Strus

Studia Psychologica: Theoria et praxis.; Issue: 2/2021, udostępnionym przez CEEOL.

Jeżeli znajdziesz w naszym artykule nieścisłości, koniecznie daj znać.